مهارت‌های قضاوت؛ نبایدها و بایدها

قضاوت از شئون بسیار مهم حکومت اسلامی است که در عین فضیلت بسیاری که برای آن یاد شده، از حساس‌ترین مناصب اجتماعی محسوب می‌شود. خطیر بودن این منصب سبب شده است تا انتظار عمومی از شخص قاضی فراتر از به‌هنجارترین افراد اجتماع ظاهر شود و استانداردهای رفتاری خاصی را رعایت نمایند. بسیاری از خصوصیات اخلاقی و رفتاری که برای شهروند عادی متعارف است، برای شخص قاضی حتی در محیطی فارغ از امر قضا، نامتعارف پنداشته می‌شود و در اذهان عمومی تقبیح می‌گردد. شأن قضایی، سبک زندگی خاصی را برای قضات به همراه دارد که در آن محدودیت‌ها و ملاحظات بسیاری باید رعایت گردد.
همواره قضات مجرب و خوش‌سابقه الگوی رفتاری مناسبی برای قضات جوان در این عرصه بوده‌اند. انتقال تجربه‌های قضایی از قضات با تجربه به کارآموزان و قضات جوان طبق یک سنت نادرست در کشور ما تنها به طریق شفاهی صورت می‌پذیرد که همه آن‌ها هم این اقبال را ندارند تا در ابتدای کار خود با قضات با تجربه هم‌صحبت شوند.
لازم نیست هر قاضی جوانی از ابتدا شخصاٌ همه مسائل را تجربه کند؛ بلکه می‌توان بخش مهمی از تجربیات تکراری مورد نیاز را از طریق کسانی که این راه را پیموده‌اند در اختیار آن‌ها قرار داد. هدف نویسنده نیز از این نوشتار آگاه ساختن قضات جوان از نحوه تعامل با برخی مسائل مهم است که معمولاً در ابتدای خدمت خود با آن مواجه می‌شوند.
قضاوت تنها دانستن دانش حقوقی نیست؛ بلکه امری کاملاً انسانی است که در غیر این صورت در این زمان می‌توان آن را به رایانه‌هایی واگذار کرد که امکان خطای آن در تطبیق موضوع با قانون بسیار کمتر از کار انسانی باشد. این جنبه از قضاوت علاوه بر خردمندی ذاتی، نیازمند آموزش و در اختیار قراردادن تجربیات گذشتگان به داوطلبان قضاوت می‌باشد که در نظام قضایی ما جای آن بسیار خالی است.
در روش فعلی آنچه به داوطلب امر قضا آموزش داده می‌شود، بیشتر بر موضوع قانون و مسائل حقوقی متمرکز شده است؛ در نتیجه آن‌ها در جریان فضای قضاوت و چگونگی انجام آن، ظرافت‌ها و دقایق کار قرار نمی‌گیرند و این امر باعث می‌شود تا در شروع کار با مسائل و مشکلاتی روبه‌رو شوند که هرگز در دانشکده‌های حقوق و دوره‌های کارآموزی برای مواجهه با آن‌ها آموزش ندیده و آشنا نشده‌اند. هدف راقم این اثر در اختیار قرار دادن این قبیل تجربه‌ها به طالبان و علاقه‌مندان منصب قضاوت است. مطالب درج شده در این اثر تنها بر مبنای تجربیات است.