معاملات صوری و فرار از دین در رویه قضایی و آرای دیوان عالی کشور (چاپ ششم)

معاملات صوری از جمله مسائلی است که همراه با توسعه عقود و قراردادها، افزایش چشمگیری داشته و حتی متأسفانه از ناحیه نهادهای رسمی مهم اقتصادی مانند بانک­‌ها که به شدت تحت حاکمیت نهادی ناظر مانند بانک مرکزی هستند، اتفاق می‌­افتد.

با توجه به دخالت روزافزون دولت بر روابط خصوصی افراد و پیچیدگی روابط اجتماعی و ضعف اخلاقیت، مسائلی بروز می­کند که تحلیل این مسائل از مجرای عادی خارج است و باید جداگانه و با توجه به وضعیت موجود بررسی شود. از بارزترین مصادیق می­توان دخالت مقررات دولتی بین تنظیم‌­کنندگان قراردادهای انتقال اموال غیر منقول را نام برد.

مورد شایع دیگر، لزوم پرداخت مالیات در انتقال رسمی اموال است که اشخاص برای خروج از شمول این مقررات (فرار از پرداخت مالیات) در قالب قراردادهای دیگر که تنها ظاهر و جلوه­ای از اعمال طرفین است، معاملاتی انجام می­دهند که نمونه بارز آن امر وکالت به قصد بیع است. از جمله مواردی که اشخاص برای عمل خود صورتی موجه می­سازند، می­توان از صلح اموال شوهر به قصد فرار از دین و بدون قصد انشاء به همسر خود نام برد که همه این‌ها سبب اهمیت تحلیل قراردادهای صوری می­گردد.

مورد دیگری که فقهای خاصه و عامه راجع به آن مفصل بحث نموده‌­اند، حیله برای فرار از حرمت ربا است که به دو صورت عملی می­شود: یا به صورت معامله صوری و یا به شکل ضمیمه بوده است.

در این کتاب ابتدا راجع به قصد انشاء و مراحل تکوین آن بحث می­شود. سپس راجع به تعریف معامله صوری و ارکان و انواع آن و  راه‌­های تشخیص قراردادهای صوری از غیر صوری پرداخته می­شود. همچنین مقایسه اجمالی بین معاملات صوری و معامله به قصد فرار از دین به عمل آورده می­شود؛ سپس به دلایل مخالفان و موافقان در خصوص استفاده از معامله صوری اشاره می­شود و در پایان به تحلیل مصادیقی از قراردادهای صوری اشاره می­شود. در جریان تحقیق نیز به آراء و قراردادهایی که عملاً در محاکم دادگستری مطرح شده، نگاهی انداختیم تا انشاالله نظریات ارائه­‌شده به مرحله اجرا درآیند.