دارا شدن غیرعادلانه در رویه داوری بین‌المللی (با تأکید بر آرای دیوان داوری دعاوی ایران ـ ایالات متحده آمریکا)

دیوان دعاوی ایران– ایالات متحده که با هدف حل و فصل اختلاف میان دو دولت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده بعد از قضیه سفارت در سال ۱۳۶۱ شکل گرفت، از نهادهای کم‌بدیل در عرصه حقوق بین‌الملل است که آرای آن هم از حیث گستره موضوعی و هم زمانی دارای جایگاه متمایزی است. آرای دیوان دعاوی ایران– ایالات متحده همواره مورد توجه مرکز امور حقوقی بین‌المللی بوده و مدیریت علمی و پژوهشی این مرکز، اسناد و منابع اصلی مرتبط با این دیوان را از زمان تأسیس آن منتشر نموده است که مهم‌ترین آن با عنوان «مجموعه آرای دیوان داوری دعاوی ایران– ایالات متحده» به زبان فارسی در یازده جلد چاپ گردیده و مجلد دوازدهم آن نیز در دست تهیه است.

«داراشدن غیر عادلانه» از جمله مفاهیم پرکاربرد حقوقی است که هم در نظام‌های حقوقی داخلی و هم در حقوق بین‌الملل مورد شناسایی واقع شده است. این مفهوم، مؤید آن است که هیچ شخصی مجاز نیست بدون سببی قانونی، به زیان شخصی دیگر دارا شود. از آنجا که ساماندهی صحیح جابه‌جایی اموال بین اشخاص و پیشگیری از برخوردارشدن ناروای یک طرف به زیان دیگری از موضوعات مهم حقوقی است، دیوان داوری دعاوی ایران– ایالات متحده آمریکا و آرای آن، گنجینه‌ای ارزشمند از تفسیر و تشریح اصل داراشدن غیر عادلانه را در بر می‌گیرد.

هدف پژوهش حاضر آن است که با روش توصیفی– تحلیلی– تطبیقی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با تمرکز بر آرای محاکم داوری بین‌المللی و در رأس آن‌ها دیوان داوری دعاوی ایران– ایالات متحده آمریکا، به شناسایی مفهوم و عناصر سازنده داراشدن غیر عادلانه بپردازد. در این راستا، این پژوهش در قالب سه مبحث ساختاربندی شده است. مبحث نخست، به قلمرو و جایگاه حقوقی داراشدن غیر عادلانه می‌پردازد. مبحث دوم، رویه دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا را بررسی کرده و مبحث سوم، این موضوع را در رویه سایر محاکم داوری بین‌المللی مورد توجه قرار می‌دهد.