راهکارهای ارتقای رسیدگی عادلانه در مراجع اختصاصی غیر قضایی

مراجع غیر قضایی مراجع قانونی هستند که به اعتبار تشکیل آن­ها در قوه مقننه، قوه مجریه، قوه قضاییه (خارج از دادگستری) و سایر دستگاه­‌ها به این اصطلاح شناخته می­شوند. تشکیل مراجع اختصاصی غیر قضایی با استدلال‌هایی از این دست موجه دانسته شده است که این اقدام، با هدف حقوق اداری مبنی بر توانمند کردن اداره برای تأمین هرچه بهتر نیازهای مردم سازگاری دارد.

مهم­ترین ویژگی مراجع اختصاصی غیر قضایی صلاحیت ترافعی، صلاحیت­‌های خاص این مراجع، استقلال نسبی آن­ها و تشکیل و تعیین صلاحیت آن­­ها به موجب قانون است. صلاحیت ترافعی، این مراجع را از مراجع تشخیصی متمایز می­کند.

اصول دادرسی عادلانه، مجموعه اصولی است که رعایت آن­ها از سوی هر مرجعی که رأی صادر می­کند و توسط همه قضات کیفری، حقوقی و اداری لازم است تا از این طریق حقوق و آزادی­‌های اشخاص تضمین شود. مراجع اختصاصی غیر قضایی، مانند مراجع قضایی به دادرسی، رسیدگی و تصمیم‌­گیری می­پردازند. یکی از موضوعاتی که دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی غیر قضایی را تهدید می­کند، وابستگی مرجع رسیدگی­‌کننده به یکی از طرفین دعوا است. بودجه مراجع اختصاصی غیر قضایی عمدتاً توسط یکی از طرفین اختلاف تعیین شده و اعضای مراجع اختصاصی غیر قضایی از امنیت شغلی برخوردار نیستند و مقاماتی که آن­ها را منصوب می­کنند، به راحتی می­توانند آن­ها را عزل نموده یا تحت فشار قرار دهند.

در گذشته مطالعات محدودی در بررسی وضعیت رعایت اصول دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی غیر قضایی انجام شده است. نوشتار حاضر، تحقیق وسیعی است که با استفاده از نتایج تلاش­‌های ارزنده گذشته از جمله کتاب «دادگاه‌­ها اختصاصی اداری» و کتاب «دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی اداری ایران»، درصدد تکمیل اطلاعات گردآوری‌­شده برآمده است. در این نوشتار تعداد بیشتری از مراجع غیر قضایی شناسایی شده است. همچنین اصول دادرسی عادلانه و وضعیت رعایت آن با دقت بیشتری بررسی شده و به دسته‌­بندی این اصول بر اساس تقسیم­‌بندی مراجع اختصاصی غیر قضایی به کیفری و غیر کیفری پرداخته شده است. در انتها راهکارهای تضمین اصول دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی غیر قضایی بررسی شده و سیاست­‌هایی برای انتخاب سیاستگذاران برای تضمین این اصول دادرسی عادلانه ارائه شده است.