نظام قضایی عربستان سعودی

عواملی چند نظیر جایگاه خاص جغرافیایی در جنوب غربی آسیا، قرار گرفتن در حد فاصل دو قاره آسیا و آفریقا، دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای سرخ برای حمل و نقل و سفرهای دریایی و وجود منابع عظیم نفت و گاز، موقعیت ممتازی به کشور عربستان بخشیده و آن را در موضع قدرت اقتصادی و سیاسی قرار داده است؛ بنابراین و با توجه به تعامل ایران و عربستان در حوزه مذهب و سایر زمینه‌ها، آشنایی با ساختار سیاسی و قضایی عربستان ضروری به نظر می‌رسد تا بستر مطالعه تطبیقی و یافتن وجوه اشتراک و افتراق ساختارهای مورد اشاره در دو کشور فراهم شود.

پژوهش حاضر در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول به چگونگی تأسیس و به حاکمیت رسیدن آل سعود و تبیین ساختار دولت در این کشور اختصاص دارد. فصل دوم به منظور آشنایی با ساختار نظام سیاسی و حقوقی عربستان سعودی تدوین شده است و در آن مراحل تصویب، رسمیت بخشی، انتشار و نحوه اجرای لوایح و طرح‌ها در این کشور آمده است. در مرحله بعد، شرح برخی از اصطلاحات پرکاربرد در قوانین این کشور توضیح داده شده است. همچنین آیین‌نامه‌ها و لوایح قانونی و انواع آن‌ها که از طریق مرسوم ملکی تصویب نمی‌شوند، اما به اندازه قوانین اهمیت و اعتبار دارند، تبیین شده است و نهایتاً منابع نظام حقوقی این کشور؛ یعنی کتاب خدا و سنت، فرمان‌های پادشاه و قوانین مدون آمده است. فصل سوم، فصل قانون اساسی اصول، مبانی و معیارهای زیرساخت سیاسی و حقوقی حاکم بر جامعه را بیان کرده است. قانون اساسی از نظر اهمیت و اعتبار در رأس سلسله مراتب قواعد حقوقی هر جامعه قرار دارد و «ام القوانین» نامیده می‌شود که از این رو قانون اساسی عربستان جهت تبیین ساختار سیاسی و حقوقی این کشور بررسی شده است. فصل چهارم مراحل تشکیل قوه قضایی، استقلال قضایی، سازماندهی قوه قضاییه شامل شورای عالی قضایی و وزارت دادگستری و ساختار قضایی قوه قضاییه را شامل می‌شود.

در نگارش فصل دوم، سوم و چهارم این پژوهش، که با روش توصیفی– تحلیلی صورت گرفته، قوانین و مقررات این کشور که مهم‌ترین منبع این پژوهش است و بعد از آن سایت‌های معتبر این کشور؛ مانند سایت شورای عالی قضایی، وزارت دادگستری و دیوان عالی کشور، مطالعه و بررسی شده است. همچنین از کتاب‌ها و مقالاتی که درباره نظام سیاسی و حقوقی و قضایی این کشور نگاشته شده‌اند نیز بهره گرفته شده است.

اضافه می‌گردد در قسمت پیوست‌ها، متن اصلی و ترجمه چهار قانون از قوانین عربستان سعودی که در این پژوهش بیشتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند، به صورت کامل با ترجمه آورده شده است.