امکان توسعه ضمانت اجراهای غیرکیفری

در طول تاریخ، ماهیت ضمانت اجراهای تعیین­‌شده در جوامع، بر مبنای فلسفه عمومی و نظام سیاسی و شیوه حکمرانی در جامعه‌­ای که ضمانت اجرا در آن اجرا شده است، به طور قابل توجهی تحول یافته است؛ لذا با توجه به تفاوت‌­های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جوامع، در اجرا و شدت ضمانت اجراهای آن­ها، تنوع زیادی وجود داشته است.

صرف­‌نظر از تحولات تاریخی نظام ضمانت اجراها، در عصر کنونی، نظام­‌های حقوقی مدرن به محدود کردن اختیار و صلاحیت دولت در اعمال ضمانت اجراها و تضمین عدم اجرای خودسرانه و غیر انسانی آن­ها گرایش پیدا کرده‌­اند. بر این اساس، عده‌­ای با تبیین­‌های مختلف به سیر کاهشی شدت کیفرها از دیرباز تاکنون معتقد بوده‌­­اند. در همین راستا، یکی از رهیافت‌­­ها، کاهش توسل به کیفری‌­سازی هنجارهاست. در این رویکرد، با تأکید بر آزادی و کرامت انسان و نقد ضمانت اجراهای کیفری؛ مانند زندان از منظر کیفرشناختی (مانند کم‌­اثری یا بی‌­اثری در تکرار جرم)، اقتصادی (بار مالی و کمبود بودجه­‌ای و امکانات) و مدیریتی (بهداشت و درمان و ازدحام در زندان)، بر حداقل­‌سازی دایره مداخله کیفری و توسل به ضمانت اجراهای این حوزه از مقررات­‌گذاری برای هنجارها تأکید شده است.

بنابراین مسأله اصلی مطالعه امکان‌­سنجی توسعه ضمانت اجراهای غیر کیفری در نظام حقوقی ایران، توصیف وضعیت فعلی، مشکلات و بایدهای این توسعه، بررسی جایگزین­‌های غیر کیفری ممکن و نهایتاً توصیه‌­ها و پیشنهادهایی در این راستا خواهد بود.

بدین منظور در این گزارش، ضمن تبیین انواع الگوهای قابل تصور، الگوی جامع قلمرو کاهش حقوق کیفری معرفی شده است. فایده عملی الگویابی منطبق با نظام حقوقی ایران، علاوه بر روشن شدن فرآیند از ابعاد مختلف، امکان شناسایی نقاط مطلوب برای توسعه ضمانت اجراهای غیر کیفری و نیز موانع کلی و جزیی در هر محور را فراهم می‌­آورد. در این گزارش، بایسته‌­های زیربنایی (نگرشی– نظری) و روبنایی (عملی– فرآیندی) مختلفی مطرح شده است.

بر این اساس، با روشی توصیفی– تحلیلی در ابتدا مفهوم ضمانت اجرا و اقسام آن تبیین خواهد شد و سپس با شناسایی انواع الگوهای قابل تصور در زمینه توسعه ضمانت اجراهای غیر کیفری و گزینش الگوی مورد نظر، رهیافت­‌های حاصل از آن در قالب موانع و راهکارهای مرتبط با آن مطرح می­شود.