جاسوسی در فقه اسلامی، حقوق کیفری و رویه قضایی ایران

جرم جاسوسی که در قوانین جزایی کشورهای مختلف جرم‌انگاری شده است دارای ابهاماتی می‌باشد؛ نظیر این‌که از جرایم حدی است یا تعزیری؟ منظور از جاسوس، مجرمی است که به نفع دشمن کشور و نظام اسلامی جاسوسی کند. بین فقها در ماهیت، میزان و نوع مجازات اختلاف نظر وجود دارد.

در خصوص جاسوس مسلمان، یکی از پرسش‌های فقها این است که آیا اقدام به جاسوسی به نفع کفار موجب خروج فرد از دین اسلام و ارتداد وی می‌گردد که در این باره قول غالب نزد فقیهان، قول به بقای اسلام و عدم ارتداد است.

نظام‌های مختلف حقوقی– سیاسی، در سیاست جنایی خود یک سلسله جرایمی را تحت عنوان جرایم علیه امنیت داخلی و امنیت خارجی کشور جرم‌انگاری نموده‌اند که از آن جمله، جرم جاسوسی و خیانت به کشور است که در مورد ماهیت جرم جاسوسی و خیانت به کشور در بین حقوق‌دانان اختلاف نظر است؛ گروهی از آنان معتقدند که جاسوسی و خیانت به کشور از جمله جرایم مربوط به امنیت کشور بوده و از زمره جرایم سیاسی است؛ زیرا در این‌گونه جرایم حاکمیت و نظام سیاسی مورد هدف و متضرر از جرم قرار می‌گیرد. اما در مقابل گروهی دیگر از حقوق‌دانان آن را از جرایم عادی می‌شمارند؛ زیرا جرم مزبور علیه دولت و مقامات دولتی است، نه جرم علیه کشور و وطن.

از طرفی دیگر مجرم سیاسی از یک سلسله مزایایی برخوردار است که مجرم عادی از آن برخوردار نیست و برخی آن را از جرایم نظامی می‌شمارند.

قوانین جزایی ایران، جرم جاسوسی را تحت عنوان جرایم علیه امنیت داخلی و امنیت خارجی جرم‌انگاری نموده است.

پژوهش حاضر، این جرم را در ابعاد مختلف فقهی و حقوقی و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار داده است. سؤالی که در صدد رسیدن به پاسخی متقن و مستند در خصوص آن این تحقیق به عمل آمده، این است که جرم جاسوسی از جرایم مستلزم حد است یا تعزیر؟ و در صورتی که از جرایم مستلزم تعزیر باشد، آیا جاسوس را می‌توان اعدام کرد؟