ضمانت‌نامه‌های بانکی در رویه بین‌المللی (با تأکید بر آرای دیوان داوری دعاوی ایران ـ ایالات متحده آمریکا)

دیوان دعاوی ایران– ایالات متحده که با هدف حل و فصل اختلاف میان دو دولت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده بعد از قضیه سفارت در سال ۱۳۶۱ شکل گرفت، از نهادهای کم‌بدیل در عرصه حقوق بین‌الملل است که آرای آن هم از حیث گستره موضوعی و هم زمانی دارای جایگاه متمایزی است. آرای دیوان دعاوی ایران– ایالات متحده همواره مورد توجه مرکز امور حقوقی بین‌المللی بوده و مدیریت علمی و پژوهشی این مرکز، اسناد و منابع اصلی مرتبط با این دیوان را از زمان تأسیس آن منتشر نموده است که مهم‌ترین آن با عنوان «مجموعه آرای دیوان داوری دعاوی ایران– ایالات متحده» به زبان فارسی در یازده جلد چاپ گردیده و مجلد دوازدهم آن نیز در دست تهیه است.

ضمانت‌نامه‌ها در اواسط دهه ۱۹۶۰ در بازار داخلی آمریکا شکل گرفتند؛ اما طبق اطلاعات بانکداران، آن‌ها تنها در آغاز دهه ۱۹۷۰ جایگاه قابل توجهی را در بانکداری بین‌المللی به دست آوردند. با توجه به گسترش روزافزون معاملات و به منظور پیشگیری از بروز اختلاف در آینده، یکی از طرفین قبل از انجام کار یا معامله و ایجاد تعهد، ممکن است از طرف دیگر تقاضای ضمانت‌نامه بانکی کند. در این شرایط، ضمانت‌نامه به عنوان وسیله تمهیدی برای اطمینان از انجام کار یا معامله به کار گرفته می‌شود.

مهم‌ترین پایه ضمانت‌نامه، موضوع ریسک و پوشش آن است. هرگاه در یک معامله تجاری ریسک وجود داشته باشد، به منظور پوشش ریسک، امکان ارائه ضمانت‌نامه مطرح می‌گردد. ضمانت‌نامه بانکی به طور قابل ملاحظه‌ای ریسک مالی موجود در معاملات تجاری را کاهش داده و روشی مؤثر برای سنجش اعتبار یک کسب و کار است و در مقایسه با اعتبار اسنادی به مستندات و مدارک کمتری نیاز دارد و به سرعت توسط بانک‌ها پردازش می‌شود.

از جمله دعاوی که در دیوان داوری مطرح گردیده، دعاوی ناشی از ضمانت‌نامه‌های بانکی است که هم از جهت تعداد و هم از جهت مبالغ خواسته، قابل توجه بوده است. ضمانت‌نامه‌هایی که نزد دیوان داوری مطرح شده‌اند از نوع ضمانت‌نامه‌های بین‌المللی و متقابل است که به صورت بدون قید و شرط و عندالمطالبه صادر شده‌اند که احکام خاصی را بر آن‌ها مترتب می‌سازد که استقلال ضمامنت‌نامه از قرارداد اصلی یا پایه، مهم‌ترین آن‌ها است. گزارش حاضر به بررسی ضمانت‌نامه‌های بانکی، در چارچوب آرای دیوان داوری ایران– آمریکا می‌پردازد. کانون دعاوی مربوط به اعتبارات اسنادی ایران همین اعتبارات اسنادی تضمینی است.

در این نوشته مروری خواهیم کرد بر آرا و رویه دیوان در زمینه دعاوی ضمانت‌نامه‌ها و تحلیلی که از رویه دیوان انجام می‌شود. برای درک بهتر ابعاد و مشخصات دعاوی ضمانت‌نامه‌ای در دیوان، ابتدا موضوعات مقدماتی در مورد جایگاه حقوقی آن‌ها برای ورود به رویه‌های دیوان، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.